یا نور

شیخ اجل، سعدی حکایتی نقل کرده است که در بخشی از آن آمده است: «حُکما گویند چار کَس از چار کَس به جان برنجند: راهزن از والی و دزد از پاسبان و فاسق از سخن چین و روسپی از محتسب و آن را که حساب پاک است از محاسب چه باک است.» اما متأسفانه سعدی و حکیمان قدیم گمان نمی کردند روزگاری فرا رسد که این چار کس نه تنها از آن چار کس به جان نمی رنجند، بلکه به جان مشتاق دیدار هم باشند و دست در دست هم به کار مشغول گردند!

این مطلب را به این خاطر نقل کرده ام که اخیراً احمد توکلی از شکل گیری «فساد سیستماتیک» خبر داد و در تعریف آن، اینگونه بیان داشته است: «فساد سیستماتیک به مرحله‌ای از فساد اطلاق می‌شود که نهادهای مسوؤل مبارزه با فساد خودشان به درجاتی از فساد مبتلا هستند.» درباره ی چرایی و چگونگی ابتلا به این بیماری اجتماعی از جوانب گوناگونی می توانیم به بحث بپردازیم.

نقص قانون در برخورد با متخلفان، عدم پاسخ گویی در قبال قانون، پوپولیسم رفتاری و هیاهو و اقدامات غیرقانونی نظام اداری، اجتماعی و اقتصادی کشور را می توان از علل وقوع و گسترش این بیماری در جامعه دانست. در کنار این موارد یکی دیگر از دلایلی که می توان آن را عامل شیوع فساد در ادارات ایران یاد کرد، ریالی شدن تخلفات است. زمانی که شخص متخلف آگاه باشد می تواند با پرداختن مبلغی مشخص یا هدیه ای خاص، از پسِ خلافی که کرده است برآید، با آرامش خاطر به کار خود می پردازد. وقتی هیچ گونه برخورد قاطعی با متخلفان در ادارات صورت نمی گیرد و افراد حاضر در دستگاه ناظر بر فساد ادارات همگام با مفسدان می گردند و با توجه به آگاهی نسبی از قوانین آنان، که آن هم در جهت تبرئه ی تخلفات خود یا همراهان خودشان می باشد، از این زمین شوره زار نمی توان جز خس بهره ای دیگر انتظار داشت.

یک نمونه از اقداماتی که علی رغم تفاوت دیدگاه ها تا اندازه ای در کاهش تخلفات و به نوعی فساد مؤثر بوده است، ثبت جرائم رانندگی توسط دوربین های مداربسته است. با توجه به افزایش نرخ جریمه های رانندگی و ثبت آن ها توسط دوربین های مداربسته، همچنین عدم امکان کاهش یا نادیده گرفتن آن در مراجع قانونی، رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی حداقل در جلوی این دوربین ها افزایش یافته است.  به عبارتی وقتی یک شخص از عواقب انجام عملی خلاف قانون بترسد، و برخورد قانونی با تخلفات به گونه ای باشد که همه در برابر آن یکسان باشند و راه های گریز از قانون محدود باشد، در آن شرایط می توان اندک امیدی به کاهش فساد داشت. اما وقتی یک شخص می داند که بعد از انجام عملی خلاف قانون می تواند از عواقب آن عمل بگریزد، و متأسفانه اگر مأمور جلوگیری و مبارزه با فساد و تخلف را همگام و همراه خود ببیند، دیگر چه امیدی به درمان این بیماری خواهد بود؟

 یا حق